‘Azerbaycan' adının kökeni

 

Azerbaycan adının nasıl oluştuğu konusunda farklı görüşler vardır. Bu görüşlerden birkaçı şöyledir:

​

• Mehmet Emin Resulzâde'ye göre Azerbaycan adı Makedonyalı İskender'in kurduğu imparatorluğa karşı bağımsızlığını ilan eden “Satrap Atropet“in adından gelir. Bu sözcük, Farsçada “Aterapata“; Arapçada ise “Azerbaycan” biçiminde kullanılmıştır.

 

• Ahmet Caferoğlu'na göre, “Atar” [ateş] ve “Patar” [ülke] sözcüklerinin birleşmesiyle Azerbaycan sözcüğü meydana gelmiştir.

 

• Yaygın bir görüşe göre ise, Azerbaycan adı Farsçada ateş anlamına gelen “azer” sözcüğünden gelmektedir. Bunu kabul edenler, Azerbaycan'da Zerdüşt tapınaklarına ait ateşlerin en büyüğünün yakıldığı için buranın “ateş ülkesi” olduğunu söylemişlerdir.

 

• Ortaçağ tarihçileri, Azerbaycan adının Sasani döneminde yaşayan ve Nuh neslinden olup peygamberlik iddiasında bulunan “Azerbaz“ın adından geldiğini söylemişlerdir.

 

• 19. yüzyılın büyük tarihçilerinden biri olan Abbasgulu Aga Bakıhanov ise, Azerbaycan adının ünlü halk kahramanı Babek'in adından geldiğini yazmıştır.

 

• Dr. Cemaleddin Fegihi, Azerbaycan adının “azer” [kış ayı] sözcüğüne “bâd” [rüzgar] sözcüğünün ve “nan” ekinin getirilmesiyle oluştuğunu ve “kış rüzgarının estiği yer” anlamına geldiğini söylemiştir.

 

• Kaşgarlı Mahmud, Divan-u Lügati't TÜRK'te Azerbaycan adını “Azerbad” [ateşin âbâd ettiği yer] biçiminde açıklamıştır.

 

• Sovyet döneminde Azerbaycan adının kökeni araştırılmış ve çok farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri olan E. Demircizade'ye göre Azerbaycan adı, “Aturpat” [A: allah; TUR: ateş; PAT: baş] sözcüğünden [baş ateş Tanrısı] gelmektedir ve bu sözcüğe “kan” [mekân / ülke] sözcüğünün eklenmesiyle oluşan “Aturpatkan” biçiminden bugünkü ad oluşmuştur.

 

• R. Gurban'a göre Azerbaycan adı “Az” [as] kavim adına “er” [kişi] ve “bay” [zengin] sözcüklerinin eklenmesiyle türemiştir ve daha sonra bu birleşime “c” bağlayıcısının ardından “an” yer ekinin gelmesiyle “Az+er+bay+c+an” adı [Az erlerinin zengin ülkesi] oluşmuştur.

​

• Şamil Cemşidov'a göre Azerbaycan adı “Oder” [OD: ateş; ER-: İ.F. Yapım Eki] sözcüğü [yanmada olan, sönmeyen, ebedi taş] ile “patekan” [PATE: yer, mekan; KAN: Far. Çokluk Eki] sözcüklerinin birleşmesiyle “od+er+pate+kan” [sönmeyen odlar yurdu] biçimine gelmiş ve sonradan Azerbaycan adına dönüşmüştür.

 

 

Bunları biliyor muydunuz?

​

• Ilkin olarak Tokyo Metrosu, şimdilerde ise dünyaca ünlü markaların (SONY, HİTACHİ, MİTSUBİSHİ) cep telefonlarından beyaz eşyaya, otomobilden asansörlere, fotoğraf ve çamaşır makinelerinden, pilav pişirme aletlerine;  asansörlerden nükleer reaktörlerdeki soğutma sistemlerine kadar pek çok alanda ve aynı zamanda NATO ve NASA-da da  Azerbaycanlı bir bilim adamı olan Lüfi Rehim oğlu Elesker-zade tarafından ortaya atılan “Bulanık mantık” ya da “Fuzzy logic” olarak nitelendirilen teorisi kullanılıyor. Dünyada yıldızı parlayan bu teknoloji konusunda Türkiye'de de çalışmalar var. En büyük girişim ise İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından gerçekleştiriliyor. Girişimin başında ise BUMAT, yani Bulanık Mantık ve Teknolojisi Kulübü var. Bu kulübü yürütenler arasında Prof.Dr. Zekai Şen ve Doç. Dr.Filiz Karaosmanoğlu bulunuyor.

 

• Ermenistan'ın işgali sonucu dünya genelinde kendi ülkesinde öz yerinden zorunlu olarak göçe tabi tutulmuş en çok göçmen (mülteci) insan (1 milyondan fazla) Azerbaycan'dadır.

 

•  1918 yılında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, Doğu'da ilk demokratik cumhuriyetdir ve aynı zamanda da ABD ve İsviçre'den önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı veren dünyadaki ilk Müslüman ülke Azerbaycan'dı. 1918 yılında kadınlara oy hakkı tanındı.

 

• Azerbaycanın ünlü bestecisi Üzeyir Hacıbeyov'un (1885 - 1948) sahnelediği “Leyla ile Mecnun” doğu ülkelerinde bestelenen ilk opera olarak tarihe geçti.

 

• Dünya'da Ankara hükümetini ilk tanıyan ülke Azerbaycan'dır.

 

• Azerbaycan ordusu hal-hazırda Kafkasyada en güçlü ordu ünvanına sahipdir.

 

• Petrol Taşları - Dünyada kurulmuş ilk petrol platformudur. James Bond'un ünlü maceralarından biri olan ‘Dünya Yeterli Değil' filminin önemli fragmanları da burada  çekilmiştir. Petrol Taşları şehir tipli kasabadır ve Bakü'nün Hazar ilçesine bağlıdır.

 

•  Dünyada ilk özel Minyatür Kitapları müzesi ve ilk Halı Müzesi Azerbaycandadır.

 

• Araz  sahilinde olan Nahçıvan bakırı dünyada ilk defa üretilen en eski ocaklardan biridir.

 

• XX yüzyılın başlarında İstanbulda ‘Azerbaycan' adında Nağı bey Şeyhzamanlının redaktesi ile kültür dergisi neşr ediliyordu.

 

• 1912-1913-cü yıllarda Balkan-Türkiye savaşında Azerbaycanın petrol zengini Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Türklere birbaşa maddi yardımı olmuştur.

 

• Leonardo da vinci'nin annesi,tarihi azerbaycan'da doğdu. Leonardo da Vinci, Avrupa rönesansının ünlü sanatçısı, mimarı , fen bilimcisi ve heykeltraşıdır. Leonardo'nun biyografisinde yeralan yüzyıllardır yapmış olduğu eserlerden biri, Leonardo'nun doğup büyüdüğü şehirde bulunan belgeler yardımıyla 2002 yılında aktarıldı. Bu da, Leonardo'nun annesinin ortadoğudan köle olarak italya'ya bırakıldığını göstermektedir. Rusya veya Kafkasya tarafından fakir bir köylü kadın olarak alınan ve köle olarak bırakıldığı hakkında varsayımlar var. Leonardo'nun annesinin kafkasyalı kökenleri olduğuna söylentiler vardı , fakat son yıllardaki tarik bilimcilerine göre Azerbaycanlıydı. Gerçeği yıllarca ortaya çıkarmaya çalışan, kanadalı, Louis Buff Parry, en sonunda “ Doğunun Antik Gizemleri - Leonardo da Vinci ve annesi” isimli kitabında, Leonardo ve annesi Caterina'nın tarihi Azerbaycan'dan geldiklerini yazmıştır. İtalya'daki isminin Orta doğu'dan gelen tüm kadın kölelere verilen isim olan “caterina” olduğunu da belirtmiştir. Kanadalı tarihçi, ayrıca yazılarında; Leonardo'nun annesinin akrabalarını, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de aradığını da vurgulamıştır.

   

• Azerbaycan, dünyanın en eski petrol ihracatçısıdır. Dünyadaki ilk petrol sondajı, 1847 yılında Abşeron'da yapılmıştır. Hazar petrollerini Batı'ya açan ilk ülke olan Azerbaycan'da dünyanın en kaliteli petrolleri çıkarılmaktadır.

 

• Dünyada, modern anlamdaki ilk petrol kuyusu, 1847 yılında, Bakû yakınlarındaki Bibi-Heybet'te açılmış. İlk petrol kuyularının açılmasının ardından, Bakû'de peş peşe kurulan Petrol şirketleri, üretilen petrol miktarını dev boyutlara taşımaya başlayınca, şehir de çok zenginleşmiş. O dönemde, Bakû'nun parlak gelişimini gören ve burada petrol şirketi kuranlardan biri de, ünlü Nobel ödülünün kurucusu, mucit ve bilim adamı Alfred Nobel ile kardeşleri. 1873 yılında, o sıralar Amerika'dan aldığı petrolü Finlandiya'ya satmakta olan, Robert Nobel, yani kardeşlerin en büyük olanı, Azerbaycan'da yeni fırsatlar olduğunu görüyor ve bizzat Bakû'ya gelerek Abşeron yarımadasında incelemeler yapıyor. 1875 yılında da, Robert, Ludvig ve Alfred Nobel'in Azerbaycan'daki petrol faaliyetleri başlıyor. Dünyanın ilk petrol tankerini de Nobel kardeşler yapmışlar. 1877'de inşa edilen bu geminin adı “Zoroaster”, yani “Zerdüşt”. Ortanca kardeş Ludvig Nobel'in yeni ve modern bir rafineri modeli tasarlaması üzerine, Nobel kardeşler,1879 yılında “Nobel Kardeşler Petrol Kumpanyası” ismiyle kendi şirketlerini kurmuşlar. Daha sonraki yıllarda başarıdan başarıya koşan şirket, bir dönem, Bakû'de çıkan petrolün yarısını üretir hale gelmiş. Ortanca kardeş Ludvig Nobel, 1888 yılında, Fransa'da ölmüş. Bir Fransız gazetesi, Ludvig ile dinamitin mucidi olan kardeşi Alfred Nobel'i karıştırıp, “Ölüm taciri öldü” diye bir haber yayınlamış. Kendisinin “ölüm taciri” olarak nitelenmesine çok üzülen Alfred Nobel, bir vakıf kurarak, ölümünden sonra Nobel ödüllerinin verilmesini vasiyet etmiş. Vakfın gelirlerinin yüzde 12'si, günümüzde de Nobel Vakfının Azerbaycan petrollerinden elde ettiği gelirden sağlanıyor.

 

• Azerbaycan'ın para birimi olan Manat, dünyanın 5. değerli para birimidir.

 

• Azerbaycan, 2006'da yüzde 35'lik büyüme hızıyla dünyada en hızlı büyüyen ülke, Dünya Bankası istatistiğine göre de 2009'da en reformcu ülke oldu.

 

• Dünyanın en kaliteli havyarı Hazar Denizi'nin Azerbaycan kıyılarından çıkarılır. Dünya havyar üretiminin %80'i buradan karşılanır.

 

• Türk Cumhuriyetleri arasında okuma ve yazma oranı en yüksek ülke Azerbaycan'dır.

 

• Dünyada bulunan 11 iklimin 9'u Azerbaycan'da vardır.

 

• Azerbaycan dünyada “Ateşler Ülkesi”, Bakü ise “Rüzgarlar Şehri” olarak anılır.

 

• Hazar Denizi'nin en derin yeri 1025 metre ile Azerbaycan'dadır.

 

• Azerbaycan'ın ilk üniversitesi Bakü Devlet Üniversitesi, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde 15 Kasım 1919 tarihinde kuruldu.

 

• Sovyet Sonrası Cumhuriyetler arasında, Eurovizyon'u kazanan ilk ülke Azerbaycan'dır.

 

• Azerbaycan'da ilk ilkel insanların 1,7-1,8 milyon yıl önceden yaşamaya başlaması hakkında eski arkeolojik ve paleontolojik materyaller bulunmuştur.

 

• 1968 yılında ise tarihçi akademisyen Memmedeli Hüseynov, Füzuli ilçesindeki Azıx mağarasından ilkel insanların alt çene kemiğinin fosilini buldu.

 

• 1909 yılında librettosunu ve müziğini yazdığı "Karı koca" opereti ile Üzeyir Bey Hacıbeyli, bütün Doğu'da operet tarzının temelini ortaya koydu.

 

• 7 Ekim 1901 yılında Bakü'de büyük hayırsever Hacı Zeynelabidin Tağıyevin teşebbüsü ve finansman desteği ile Müslüman Doğu'da ilk laik kız okulu kuruldu.

 

• Müslüman Doğu'sunda ilk bale: Kız Kulesi Balesi

 

• Üç perde, prolog ve Epilog'dan oluşan balenin müziği ve librettosu Azerbaycan bestekarı Efrasiyab Bedelbeyliye aittir. Efrasiyab Bedelbeyli Azerbaycan'da ilk balenin yazarıdır. O, 33 yaşında iken "Kız Kalesi" balesi ile Müzik tarihinde ilk Azerbaycan balesini yaratmıştır.

 

• Doğu'da ilk metro inşaatı:

​

• Doğu ülkeleri arasında ilk metro inşaatı Azerbaycan'da yapıldı. 1967 yılında Bakü'de Doğu'nun ilk metro yolcu treni hizmete girdi. Kasım'ın 25'inde ise trenlerin normal hareketi başladı.

 

• Tarihi rivayetlere göre Kız kulesi eskiden denizin içindeymiş. Sonradan çevre arazisinin kurutulması sonucunda Kız kulesi denizden hayli uzaklaşmış.    

 

• Not: Bu anıtı inşa eden Mimar Davud'un oğlu Mes'ud'tur.

 

• 1897 yılında H. Z. Tağıyev tarafından Kafkasya'da ilk en büyük tekstil işletmesi olan "Lifli maddeler imal eden Kafkas Anonim Şirketi"tahsis edildi.

 

• Azerbaycan'ın Tovuz ve Göygöl şehirlerinin temelini Almanlar oluşturmuştur. Daha önce onların adı ise Traubenfeld ve Yelenendorf'du.

 

• Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilk olarak 1918 yılında 4 Haziran'da Osmanlı İmparatorluğu tarafından resmen tanınmıştır.

 

 

Günümüzden Geçmişe Azerbaycan Türkleri 'nin tarihi;

 

• Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1921-1991)

​

• Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920)

 

• Rusya hakimiyyeti (1813-1918)

 

• Azerbaycan Hanlıkları (1747-1813)

 

• Safeviler (1501-1736)

 

• Akkoyunlular (1468-1501)

 

• Karakoyunlular (1410-1468)

 

• Timurlu hakimiyyeti (1380-1408)

 

• Celairiler (1357-1380)

 

• İlhanlılar (1256-1357)

 

• Eldenizliler (1136-1230)

 

• Selçuklu hakimiyyeti (1054-1136)

 

• Revvadiler (983-1054)

 

• Salariler (941-983)

 

• Saciler (879-941)

 

• Arap hakimiyyeti (705-879)

 

• Sabirler (638-705)